Zondagavond openbaarde een monsterverbond van 400 journalisten uit bijna honderd landen een megascoop. Ze hadden miljoenen documenten doorgespit over de geldstromen, belastingontwijking of -ontduiking van steenrijke potentaten. Van de kliek rond Poetin tot Lionel Messi en de Oekraïense president Porosjenko.
De Panama Papers is de catchy naam voor meer dan 11,5 miljoen documenten, e-mails, powerpoints en meer papier-parafernalia waar de gemiddelde kantoorknuppel blij van wordt. Maar dit is een bijzondere collectie informatie. Het gaat om 2,6 terabyte aan data, met daarin informatie over ongeveer 210 duizend bedrijven in belastingparadijzen én hun handel en wandel in de afgelopen veertig jaar. Dit is een ongelooflijke berg data die geen redactie ter wereld helemaal in zijn eentje kan doorpluizen. Vandaar het samenwerkingsverband, waaraan in Nederland dagblad Trouw en het Financieele Dagblad meedoen.
De informatie werd door een anonieme bron doorgespeeld aan de Süddeutsche Zeitung. De informant stuurde de krant meer dan een jaar geleden de eerste datadump: interne informatie van het in Panama gevestigde juridische bedrijf Mossack Fonseca. Volgens Politico wilde de bron geen compensatie, maar vroeg hij slechts om een paar veiligheidsmaatregelen waaronder versleutelde communicatie en geen IRL-ontmoetingen. Het Duitse dagblad had al snel door dat het hier ging om het grootste financiële datalek aller tijden. Vandaar dat versterking werd gezocht via het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ).
Omdat nog niet alles duidelijk is, kunnen we niet met zekerheid zeggen wat er allemaal in de data verstopt zit. Echter, zoals het er nu uitziet is het interessantste in de database een inkijkje in de manier waarop belasting wordt ontweken en (vermoedelijk) ontdoken. Niet geheel verwonderlijk komt Nederland, met zijn vele brievenbusfirma’s, er niet geweldig af.
Je verwacht het niet, maar zowat alle vertrouwelingen van Poetin staan erin. Zij zijn verbonden aan bedrijven die opduiken in de gelekte documenten. Trouw heeft zich specifiek met dit ‘netwerk van brievenbusfirma’s’ beziggehouden. De reden voor de ingewikkelde financiële constructies: zo min mogelijk belasting betalen. Dat wil president Porosjenko van Oekraïne net zo goed, dus die staat ook in de lijst met namen. En ook stervoetballer Lionel Messi had wel iets minder schimmige adviseurs mogen inhuren, want zelfs hij is te linken aan de bedrijven in de Panama Papers. Verder staan twaalf staatshoofden er gekleurd op, onder wie die van Saoedi-Arabië, Argentinië, IJsland en, zoals gezegd, die van Oekraïne.
In Nederland zijn vele brievenbusfirma’s gevestigd, waarbij onder andere verdachte ‘sportmarketingbedrijven’ opduiken in de Papers. Deze bedrijven zouden niets meer zijn dan een excuus om geldstromen te rechtvaardigen – en zo belasting te ontwijken of te ontduiken. Deze bedrijven, waaronder Torneos & Traffic Sports Marketing en TyC International, zijn gelinkt aan de Fifa en worden als zodanig ook de door de Amerikaanse justitie onderzocht in een grote corruptie- en fraudezaak tegen de voetbalbond.
Belastingparadijzen en complexe wegen om belasting te ontwijken liggen niet erg lekker. Zeker niet in landen waar bezuinigd wordt, maar die wel door brievenbusfirma’s kunnen worden gebruikt om miljarden aan belastingafdracht te besparen (ja, Nederland dus). Ook hier bestaat verontwaardiging over het feit dat burgers belasting moeten betalen die grote bedrijven kennelijk kunnen ontwijken. Maar het is niet gezegd dat de mega-onthullingen in de Panama Papers daar een verschil in gaan maken. Om het moeilijker te maken om belasting te ontwijken is een internationaal belastingregime nodig, anders verplaatst de brievenbus zich van de Amsterdamse grachten naar Dublin of de Caymans. Dat schiet op, maar zo’n internationaal regime, hoe loffelijk als streven ook, is vanwege politieke belangen onhaalbaar.
Tegelijkertijd is nog niet duidelijk wat er nog meer boven tafel komt. De hoeveelheid informatie is zo groot dat nog niet alles is nageplozen. Het wordt pas echt interessant als belastingontduiking op grote schaal wordt aangetoond. Ingewikkelde ontwijkingsconstructies zijn in principe namelijk legaal. Belastingontduiking is dat niet, maar dat is ook een stuk lastiger hard te maken. Hoewel u er gerust van uit kunt gaan dat de Panama Papers immense belastingontduiking blootleggen, moet eerst bewijs geleverd worden. Dat gaan we komende weken ongetwijfeld te zien krijgen.
