Werkgeversorganisaties vinden dat er een einde moet komen aan de vanzelfsprekendheid dat oudere werknemers meer verdienen dan jongeren. Dat schrijven VNO-NCW, MKB-Nederland en AWVN in hun jaarlijkse nota arbeidsvoorwaarden (2016).
De nuance gebiedt dat er in sommige gevallen inderdaad sprake is van te dure ouderen die op latere leeftijd best financieel een tandje minder kunnen, maar de recente uitspraak van de werkgevers past wel naadloos in een sluipend proces. In steeds meer sectoren twijfelen werkgevers erover of ze nog wel door willen gaan met de cao. Ondernemers in onder meer horeca, detailhandel, bouw en metaal overwegen de CAO te beëindigen. Daarbij staat het afschaffen van het minimumloon al langer op het verlanglijstje van de werkgevers. Het patroon is dat de werknemer stap voor stap verder wordt uitgekleed.
Sinds het uitbreken van de crisis in 2008 woedt er een kaalslag in werknemersland. In het in 2013 met de vakbonden en regering gesloten Sociaal Akkoord kregen de werkgevers hun zin in de vorm van versoberde ontslagvergoedingen, eenvoudige ontslagprocedures en een verkorte WW.
Van de werkzame beroepsbevolking (8,3 miljoen) is 1,9 miljoen flexwerker en 1,4 miljoen zzp’er. Samen maken ze 40 procent van de beroepsbevolking uit. Volgens het CBS stijgt sinds 2010 elk kwartaal het aantal flexwerkers en zzp’ers.
Volgens VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra moet flexwerken de norm worden in Nederland. Een vast dienstverband is ouderwets en remt de economische groei.
Hoe ziet het leven van een flexwerker en zzp’er er eigenlijk uit? Beiden hebben ze gemeen dat ze vandaag niet weten of ze volgende maand nog werk hebben. Natuurlijk zijn er bij de zzp’ers witte raven die gewild zijn en stevige tarieven kunnen bedingen. Maar het merendeel zijn ontslagen draaideurwerknemers die voor mindere arbeidsvoorwaarden als zzp’er mogen terugkeren. Of het zijn uit nood geboren zelfstandigen die werkloos waren en als zzp’er te weinig uren maken tegen uitgeknepen tarieven om fatsoenlijk rond te kunnen komen. Voor flexwerkers geldt hetzelfde. Hun arbeidsvoorwaarden liggen beduidend onder die van werknemers met een vast contract. Flexwerkers en zzp’ers, het zijn gemarginaliseerde werkkrachten zonder enige financiële zekerheid.
Een mooi voorbeeld zijn de ‘zelfstandige’ pakketbezorgers van PostNL. Die ‘zelfstandige’ pakketbezorgers werken voor één opdrachtgever, namelijk PostNL. De rijders mogen géén pakketjes van andere vervoerders meenemen en werken onder strenge voorwaarden. Hun bestelauto moeten ze zelf betalen. Het voormalige staatsbedrijf maakt het met de arbeidsrechten wel heel bont.
Die zelfstandige pakketbezorgers zijn in feite werknemers zonder arbeidscontract. Zelfstandige pakketbezorgers die naar de rechter stapten kregen in vijf van de acht gevallen bij de rechter echter nul op het rekest. Slechts bij drie rechters was er sprake van een verkapt dienstverband. Daarmee is een precedent geschapen: een werkgever hoeft helemaal geen arbeidscontract meer aan te bieden en kan hetzelfde doen als PostNL. De bouw- en zorgsector zullen snel volgen. Nog even en Nederland haalt Amerika rechts in.
Dan is er nog iets essentieels. Een mens zit veilig en goed in zijn vel wanneer hij over enige vorm van zekerheid beschikt. Dat is genetisch bepaald. Een vast inkomen zorgt voor rust in het hoofd en dat komt het werk en de samenleving ten goede.
Werknemers met een flexcontract willen uiteindelijk ook een gezin stichten en een huis kopen, willen hun leven ook plannen. Helaas is dat praktisch onmogelijk omdat banken aan flexwerkers zelden een hypotheek verstrekken en ook woningverhuurders de flexwerker liever niet als huurder willen. Hetzelfde geldt voor de zzp’er. Volgens Marcel Slaghegge, oprichter en voormalig eigenaar van het uitzendbureau Olympia zouden flexwerkers juist méér moeten verdienen dan weknemers met een vast contract. Dit ter compensatie van de onzekerheid en de slechtere arbeidsvoorwaarden.
Het recente voorstel van VNO/NCW om oudere werknemers niet beter te belonen dan jongere werknemers is de volgende poging de werknemer verder uit te kleden. Het zal de jongere werknemer als muziek in de oren klinken, maar die jubelgedachte kan hij beter meteen laten varen. Als jongeren en ouderen hetzelfde beloond worden, wat is dan eigenlijk nog het perspectief van een jonge werknemer? Dat hij in de loop van jaren kennis en ervaring opbouwt doet niet meer ter zake? Want dat is toch de reden waarom oudere werknemers meer verdienen dan jongere. De aanstormende whizzkid kan vragen wat hij wil en zal het ook krijgen. Maar wat te zeggen van die andere negentig procent van de werknemers? Zitten die op een leeftijd van 35 jaar aan hun salarisplafond als we de werkgevers mogen geloven? Wordt het middelloon de absoluut geldende norm voor iedereen?
Dan is er nog iets, helemaal passend binnen de huidige ontwikkelingen. Het uitbuiten van jonge hbo’ers en academici. Heb je jarenlang gestudeerd en hoop je na afloop aan je betaalde carrière te kunnen beginnen, wordt je door werkgevers afgescheept met een jarenlange stageplek en dito onkostenvergoeding. Die zogenaamde stagiaires doen volwaardig werk maar worden jaar na jaar door werkgevers aan het lijntje gehouden om voor een grijpstuiver het werk van een volwaardig betaalde kracht te doen. Over moderne uitbuiting gesproken.
Wie het totale landschap van werkgevers en werknemers overziet kan zich niet aan de indruk ontrekken dat werkgevers het tafellaken steeds meer naar zich toetrekken. Alle ontwikkelingen passen in een vaststaand patroon: meer voordelen voor de werkgever en uitgeklede arbeidsvoorwaarden voor werkenden. Van de politiek valt helaas weinig te verwachten.
In de Bijbel staat een verhaal over de eigenaar van een wijngaard die elke ochtend op het marktplein uit de verzamelde arbeiders de besten uitzoekt tegen het laagste loon, om druiven te plukken. Ze zijn die dag van werk en een schamel inkomen verzekerd. Hoe het morgen uitpakt moet maar afgewacht worden. Overdreven deze vergelijking? Het gaat sneller dan we denken en we zijn er niet eens zover meer vanaf. Elke werknemer een losarbeider.
